Róża Guerrero
Program powstał na podstawie unikatowego materiału nutowego – suplementu do książki „El Viaje De Jerusalem” hiszpańskiego kompozytora Francisco Guerrero (1528-1599). Jest to autorskie opracowanie motetów Guerrero na zespół instrumentalny i wokalny w duchu tradycji wykonawczych uroczystej oprawy liturgii z Katedry w Sewilli lat 1500 – 1600, których dokonał Dariusz Hajdukiewicz.
Program koncertu został opatrzony łacińskim mianem „Florilegium Sacrum Musicum” – („florilegium” znaczy „zbiór kwiatów”), co sugeruje swego rodzaju antologię czy zbiór liturgicznych form muzycznych w autorskim opracowaniu Dariusza Hajdukiewicza motetów wokalnych i pieśni na zespół wokalno – instrumentalny w duchu modnych tradycji wykonawczych ówczesnej XVI-wiecznej Europy. Program „Florilegium Sacrum Musicum” to unikatowy przykład różnorodnego postrzegania muzycznego piękna, które zostało ukryte przez artystów w ulotnej materii dźwięków rozbrzmiewających na przestrzeni dawnych wieków w różnych zakątkach Europy.
W XVI wieku polifonia religijna osiągnęła wysoki stopień artystycznej perfekcji w Hiszpanii. Pomimo wpływu sztuki flamenco, hiszpańscy polifoniści wiedzieli, jak stworzyć swój własny styl, w którym religijna gorliwość Hiszpanii tamtych czasów miała swoje odbicie m.in. w muzyce.
Wybitnym przedstawicielem XVI-wiecznej sakralnej muzyki hiszpańskiej jest Francisco Guerrero, który wraz z Cristobaldem de Morales i Tomasem Luis de Victoria wyniósł muzykę na najwyższy poziom doskonałości hiszpańskiej polifonii sakralnej Złotego Wieku.
„Florilegium Sacrum Musicum”
„El viaje Jerusalem - Pielgrzymka do Ziemi Świętej”
Francisco Guerrero
Urodził się w 1528 roku w Sewilli, jego pierwszym nauczycielem muzyki był starszy brat Pedro. Franciszek był bardzo uzdolniony, grał na vihueli, cornetto, hafie i organach. Posiadał znakomity głos altowy (lub wysoki tenor), w wieku lat 15 został chórzystą w Sevilli, a w wieku 17 lat objął stanowisko maestro di capella w Katedrze w Jaén. Był uczniem wielkiego mistrza Cristobala Moralesa, który dominował w muzyce hiszpańskiej w pierwszej połowie XVI wieku. Guerreo szybko dał się poznać jako wybitny śpiewak i w roku 1546 został mianowany kantorem w katedrze w Sewilli do której powrócił na całe życie. Po kilkudziesięciu latach pracy w Katedrze w Sewilli postanowił w 1589 roku wyjechać do Ziemi Świętej. Jego pielgrzymka obejmowała wizyty w Jafcie, Damaszku, Betlejem i Jerozolimie. Podczas rejsu powrotnego statek, którym podróżował został dwukrotnie zaatakowany przez piratów, którzy zagrozili jego życiu, ukradli wszystkie pieniądze i przetrzymywali go za okup. Guerrero mógł wrócić do Hiszpanii ale niestety nie miał pieniędzy na okup. Znosząc wiele nieszczęść spędził kilka miesięcy w więzieniu dłużnika. W końcu jego stary pracodawca z kościoła w Sewilli wpłacił dług (280 dukatów) i wydobył Guerrero z więzienia. W trakcie pobytu w celi więziennej Guerrero opisał swoją podróż do Ziemi Świętej w książce pt.”El Viaje De Jerusalem”, która opublikowana została w 1590 roku. Z tej osobistej relacji wylewa się żarliwa pobożność, miłość do Boga i… do muzyki. Jako suplement do tej książki Guerrero dołączył zbiór utworów muzycznych obrazujących osobiste przeżycia z Via Dolorosa i całej podróży do Ziemi Świętej. Po powrocie do Hiszpanii Guerrero podupadł na zdrowiu i zmarł na zarazę w Sewilli w 1599 roku.
Styl kompozytorski Guerrero wykazuje znakomite opanowanie kontrapunktów dzięki delikatnemu liryzmowi ukrytemu w ulubionych teksturach homofonicznych, w których łączy wielkie umiejętności techniczne, szczególnie faworyzując użycie kanonu, z umiejętnością pisania wspaniałych linii melodycznych wspartych przez bogate i zmysłowe harmonie. W swojej muzyce Guerrero zawarł szeroki wachlarz nastrojów: od ekstazy po rozpacz, poprzez tęsknotę, radość i bezgraniczny spokój.
Znacza część twórczości Guerrero jest przeznaczona dla rytuału liturgii. Jest to muzyka wyjątkowa – to na wielu płaszczyznach muzyczne i duchowe misterium, to bardzo osobista wypowiedź człowieka – artysty, który widział swoją muzykę i kult Boga jako integralną całość.
Program trwa ok. 70 minut i składa się z utworów wokalno-instrumentalnych, instrumentalnych oraz tylko wokalnych, które są ułożone wg chronologii przebiegu Mszy świętej.
Instrumentarium: truhenorgel (organy skrzyniowe), viola da gamba, cynk / obój historyczny, lutnia renesansowa / teorba, 4 puzony renesansowe oraz 4-6 – osobowy zespół wokalny.
Wspaniałe motety Guerrero (m. in. Urbs Beata Jerusalem, O Domine Jesu Christe) przeplatane są twórczością m. in. Cristobalda de Moralesa, Krzysztofa Borka, Luisa de Milan oraz kompozytorów anonimowych. Całość programu kończy pieśń „Gwiazdo morza głębokiego” polskiego kompozytora anonimowego.
Słowo wstępu do programu
ks. dr Wiesław Hudek z Żor:
Poprzez muzykę przenosimy się do miejsc świętych i kroczymy śladami Jezusa a równocześnie możemy sami zatrzymać się i reflektować nad naszym życiem.
Tu każdy dźwięk i każde słowo będą miały znaczenie. Nawet następstwo tonacji zostało ułożone wg muzycznych prawideł, to sprawi, że poczujemy się jak prowadzeni za rękę, jak dzieci, bezpieczni i szczęśliwi.
Zaprośmy do tego wieczoru w sposób szczególny Maryję – Gwiazdę, która świeci w ciemnościach. Zaprośmy ją by nam pomogła przeżyć oczekiwania Nazaretu i szczęście Betlejem. Nauczanie Jezusa, adorację Jego oblicza w Eucharystii, kontemplację każdego z wezwań Ojcze nasz, pamięć o zmarłych i wreszcie okrążenie bram Niebieskiego Jeruzalem – miasta na które czekamy.
W ogrodzie, który już za chwilę uchyli swoje wrota odnajdziemy kwiaty miłości Boga do człowieka, który został odkupiony drogocenną krwią Chrystusa, a wśród mnogości jego gatunków odnajdziemy jedną drogocenną różę – różę Guerreo – różę człowieka – artysty, który widział swoją muzykę i kult Boga jako integralną całość.
Gwiazdo morza, Furto rajska, Panno święta, Matko – prowadź nas do Twojego syna, do Świętej Ziemi, po której razem z Nim spacerowałaś.
Poprzez muzykę prowadź nas do miłości a przez ten wieczór i resztę naszego życia prowadź do Nieba.
Florilegium Sacrum Musicum to muzyka wyjątkowa – to na wielu płaszczyznach muzyczne i duchowe misterium.
Oddajmy się więc w skupieniu, bez oklasków kontemplacji tekstu, który w poszczególnych utworach będzie na tle muzyki intrumentalnej objawiał się jako melodia główna – uroczysty cantus firmus. Dla lepszego zrozumienia oryginalnych tekstów sięgajmy do programów – tam są ich tłumaczenia.
Brawa niech pojawią się dopiero po ostatnim utworze.
Koncert rozpoczyna organowe exordium – wstęp, po którym rozpocznie się wejście pozostałych muzyków symbolizujące wędrówkę – pielgrzymkę.
1. Girolamo Frescobaldi (1583-1643) – Preambulum Primi toni
2. Inceptus – melodia gregoriańska z Liber vesperarum Fr. Guerreo (Roma 1584)*
Francisco Guerrero (1528-1599) – Hymn: Urbs Beata Jerusalem *
3. Luis de Milan (1500-1561) – Fantasia nr VIII na lutnię solo
4. Cristobald de Morales (1497-1553) – Vigilate et orate*
5. Diego Ortiz (1510-1576) – Recercada terceta na violę da gamba
6. Fr. Guerrero – Ave Maria (edycja 1555)*
7. Thomas Tallis (1505-1585) – O ye tender babes
8. Fr. Guerrero – Veni Domine (edycja 1555)*
9. Krzysztof Borek (1557-1573) – Kyrie z Missa Te Deum
10. Mikołaj Gomółka (1535-1600) – Psalm XXV „Do ciebie Panie”*
11. Anonim – „Utwór bez tytułu” nr 10 z „Album Sapieżyńskie” *
12. Fr. Guerrero – Quis vestrum / Pater noster *
13. Fr. Guerrero – Caro mea (edycja 1589)*
14. Wiliam Byrd (1543-1623) – Ave Verum Corpus
15. Fr. Guerrero – O Domine Jesu Christe (edycja 1570)*
16. Cristobald de Morales – Pie Jesu Domine (Roma1544)*
17. Anonim – Pieśń „Gwiazdo morza głębokiego”*
* opracowanie materiału nutowego Dariusz Hajdukiewicz
† Urbs Jerusalem beata, dicta pacis visio,
quae construitur in caelis vivis ex lapidibus,
et angelis coronata ut sponsata comite.
Nova veniens e caelo, nuptiali thalamo,
praeparata ut sponsata, copuletur Domino,
plateae et muri eius ex auro purissimo.
Portae nitent margaritis, adytis patentibus,
et virtute meritorum illuc introducitur omnis,
qui ob Christi nomen hic in mundo premitur.
Tunsionibus, pressuris expoliti lapides,
suis coaptantur locis per manus artificis,
disponuntur permansuri sacris ædificiis.
Gloria et honor Deo, usquequo altissimo,
una Patri, Filioque, inclito Paraclito, cui laus est et potestas,
per aeterna saecula. Amen.
† Jeruzalem, miasto szczęśliwe, będące wizją pokoju,
które jesteś zbudowane w niebie z żyjących kamieni,
ukoronowane aniołami jak orszakiem ślubnym.
Na nowo wychodząca z nieba, jak z komnaty weselnej,
przygotowana jak oblubienica, aby zostać złączoną z Panem,
jej mury i ulice z najczystszego złota.
Bramy błyszczą perłami, z wnętrzami stojącym otworem,
na mocy zasług jest tam wprowadzany każdy,
kto tu na świecie jest prześladowany ze względu na imię Pana.
Kamienie są wygładzane uderzeniami i uciskaniem,
ręką artysty łączone są we właściwym miejscu,
ustawiane jako mające trwać na zawsze w świętym domu.
Chwała i cześć Bogu zawsze najwyższemu,
Ojcu, Synowi i słynnemu Duchowi,
któremu w jedności chwała i potęga na wieki wieków. Amen *
† Vigilate et orate, ut non intretis in tentationem.
Spiritus quidem promptus est, caro autem infirma.
Czuwajcie i módlcie się, abyście nie ulegli pokusie.
Duch wprawdzie ochoczy, ale ciało słabe. *
† Ave Maria, gratia plena, Dominus tecum,
benedicta tu in mulieribus, et benedictus fructus ventris tui, Jesus.
Sancta Maria, mater Dei, ora pro nobis peccatoribus
nunc et in hora mortis nostrae. Amen.
Zdrowaś Maryjo, łaski pełna, Pan z Tobą,
błogosławionaś Ty między niewiastami,
i błogosławiony owoc żywota Twojego, Jezus.
Święta Maryjo, Matko Boża, módl się za nami grzesznymi
teraz i w godzinę śmierci naszej. Amen.
† Veni Domine, et noli tardare. Veni ad salvandum nos, Domine Deus noster. Ostende faciem tuam, et salvi erimus. Sicut mater consolatur filios, ita consolaberis nos. Veni Domine, et noli tardare. Et gaudebit cor nostrum corde perfecto.
Przybądź Panie i nie zwlekaj. Przyjdź, aby nas zbawić Panie, nasz Boże. Okaż Twoje oblicze, a będziemy zbawieni. Jak matka pociesza synów, tak ty będziesz nas pocieszać. Przybądź Panie i nie zwlekaj. I rozraduje się serce nasze sercem doskonałym. *
† Kyrie eleison – Panie zmiłuj się nad nami
† Psalm XXV – Ad Te, Domine, levavi animam meam
„Do Ciebie, Panie, wzdycha serce moje” – Jan Kochanowski (1530 – 1584)
(data pierwszego wydania: 1580)
Zwrotki wybrane:
Do Ciebie, Panie, wzdycha serce moje,
W Tobiem położył ja ufanie swoje;
Za co niech wstydu i żałosnych, proszę,
Nieprzyjacielskich śmiechów nie odnoszę.
Nikt nie zelżony, ktokolwiek w potrzebie
I w swych trudnościach uciekł się do Ciebie;
Ci niechaj będą pohańbieni wiecznie,
Którzy z umysłu wolą żyć wszetecznie!
Mnie okaż, Panie, drogi świętobliwe,
Mnie okaż ścieżki swe nieobłędliwe,
Prowadź mię wedla szczerej prawdy swojej,
Bo comkolwiek jest, jestem z łaski Twojej.
Nieprózno proszę: Pan to dobrotliwy,
Pan szczery; przeto gościniec prawdziwy
Ukaże grzesznym: rozum da cichemu,
Drogi objawi swoje pokornemu.
Nieprzyjaciel mój na mię wojska zbiera,
Krwie mojej pragnąc, ledwie nie umiera.
Ty bądź mym stróżem; niech się zły nie śmieje,
Żem ja położył w Tobie swe nadzieje.
† Pater noster, qui es in caelis
sanctificetur nomen tuum
adveniat regnum tuum
fiat voluntas tua sicut in caelo et in terra
panem nostrum quotidianum da nobis hodie
et dimitte nobis debita nostra
sicut et nos dimittimus debitoribus nostris
et ne nos inducas in tentationem
sed libera nos a malo. Amen.
Ojcze nasz, któryś jest w niebie, święć się imię Twoje, przyjdź królestwo Twoje, bądź wola Twoja jako w niebie tak i na ziemi, chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj, i odpuść nam nasze winy, jako i my odpuszczamy naszym winowajcom i nie wódź nas na pokuszenie ale nas zbaw od złego. Amen.
† Caro mea vere est cibus, est sanguis meus vere est potus.
Qui manducat meam carmen et bibit menum sanguinem,
in me manet et ego in illo.
Ciało moje jest prawdziwym pokarmem,
a Krew moja jest prawdziwym napojem.
Kto spożywa krew moją, trwa we Mnie, a Ja w nim.
(Biblia Tysiąclecia 1980, Ewangelia wg św. Jana 6, 55-56)
† Ave verum corpus, natum de Maria virgine, vere passum, immolatum in cruce pro homine. Cuius latus perforatum, unda fluxit sanguine. Esto nobis praegustatum in mortis examine. O dulcis, O pie, O Jesu Fili Mariae; miserere mei. Amen.
Witaj prawdziwe Ciało, zrodzone z Maryi Dziewicy; prawdziwe umęczone i złożone w ofierze na krzyżu za człowieka. Z którego przebitego boku woda krwią (woda i krew) wypłynęła. Bądź dla nas pokarmem na sądzie w (chwili) śmierci. O słodki, O miłosierny, O Jezu synu Maryi; zmiłuj się nade mną. Amen *
† O Domine Jesu Christe adoro te,
adoro te in cruce vulneratum felle et aceto potatum,
deprecor te, ut vulnera tua sint remedium animae meae.
O Panie Jezu Chryste, uwielbiam Cię,
uwielbiam Cię zranionego na krzyżu żółcią i octem napojonego,
błagam cię usilnie, aby rany Twoje były lekarstwem dla mojej duszy. *
† Pie Jesu Domine, dona eis requiem. Amen.
Dobry Jezu, daj im wieczne spoczywanie. Amen.
(Tłumaczenie sekwencji „Dies Irae” według ks. Karyłowskiego).
† Pieśń kończąca – Anonim „Gwiazdo morza głębokiego” (zwrotki wybrane)
Gwiazdo morza głębokiego, Matko Boga naywysszego
Panienko, bądź pozdrowiona, Fortko rayska otworzona.
Iżeś Matka, niech poznamy, Gdy się więc modlisz za nami
Niechaj Cię Twój Syn wysłucha, Ku nam grzesznym skłoni ucha.
Panno na wszem osobliwa, Skromna, cicha i cierpliwa
Odproś nasze wszytkie winy, Uczyń z grzesznych Boże syny.
Żywot nasz spraw we wszem czysty, Byśmy mieli wiekuisty
Byśmy Chrysta oglądali, I z nim wiecznie królowali.
Chwała bądź Bogu wiecznemu, Synowi jego miłemu
Także Duchowi Świętemu, Od obu dwu idącemu.
* Tłumaczenie ks. dr Marian Strankowski AWSD Białystok
